Niedoczynność tarczycy jest bardzo częstym problemem. W badaniu przeprowadzonym w Kolorado na ponad 25000 uczestnikach częstość występowania niedoczynności tarczycy wzrastała z wiekiem. Wśród kobiet wynosiła do 21%, w zależności od przedziału wiekowego. W Polsce choroby tarczycy znajdują się wśród dziesięciu najczęstszych chorób przewlekłych i zachorowalność cały czas wzrasta. Ze względu na mało specyficzne objawy, jest duże grono pacjentów, którzy borykają się z chorobami tarczycy, a nie mają postawionej diagnozy. Najczęstsze możliwe objawy niedoczynności opisałam TUTAJ.
Funkcje gruczołu tarczowego
Tarczyca to jeden z naszych największych gruczołów dokrewnych, jest zlokalizowany w dolnej i przedniej części szyi. U zdrowej osoby gruczoł tarczowy w nieznaczny sposób uwidacznia się na szyi, tworząc charakterystyczne zaokrąglenie. Tarczyca składa się z dwóch płatów. Jej masa wynosi średnio od 25 do 60 gramów. To, co najistotniejsze w kontekście omawiania gruczołu tarczowego, to jego najważniejsza funkcja – produkcja hormonów: tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). Magazynowane są w wyspecjalizowanym do tego białku – tyreoglobulinie. Warto również wiedzieć, że poza produkcją wyżej wspomnianych hormonów, tarczyca, a dokładniej specyficzny rodzaj komórek znajdujących się w jej obrębie, odpowiada za wytwarzanie kalcytoniny (polipeptyd związany z regulacją gospodarki wapniowo – fosforanowej).
Receptory dla hormonów tarczycy znajdują się praktycznie w każdej tkance naszego organizmu. Co to dla nas oznacza? Bez odpowiedniej ilości aktywnych metabolicznie hormonów tarczycy organizm nie funkcjonuje w sposób prawidłowy. Odpowiadają one np. za:
- Wzrost organizmu.
- Rozwój płodu, dlatego tak istotne jest dbanie o funkcje tarczycy w trakcie trwania ciąży.
- Metabolizm, stąd często przy chorobach tarczycy mamy do czynienia z problemami z masą ciała – zazwyczaj jest zbyt duża przy niedoczynności oraz zbyt niska przy nadczynności. Oczywiście nie jest to regułą i obserwuje się również odwrotną sytuację – chudnięcie w niedoczynności oraz tycie w nadczynności. Co prawda zjawisko to występuje rzadziej, jednak należy mieć świadomość, że każdy jest inny i u każdego proces ten może wyglądać nieco inaczej.
- Zdrowy układ sercowo – naczyniowy i uniknięcie chorób związanych z pracą mięśnia sercowego – zawały, zaburzenia czynności i rytmu serca itd. Przy niedoczynności tarczycy (zbyt niskiej ilości hormonów tarczycy) mamy do czynienia ze zbyt niską częstotliwością uderzeń serca na minutę. Przy nadczynności (nadmiernej ilości hormonów) często dochodzi do zbyt wysokiej częstotliwości uderzeń serca na minutę. Obie sytuacje są bardzo niekorzystne i doprowadzają do nierównowagi w obrębie układu sercowo – naczyniowego.
- Prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy – to wyjaśnia nam, dlaczego przy problemach z tarczycą możemy mieć do czynienia z zaburzeniami nastroju i samopoczucia, koncentracji czy słabą pamięcią.
- Zdrowe kości i stałą przebudowę szkieletu, dlatego tak ważna jest odpowiednia ilość hormonów tarczycy, aby uniknąć problemów z tkanką kostną, kontuzjami, złamaniami oraz osteoporozą, a także z uzębieniem.
- Libido zarówno kobiet jak i mężczyzn oraz czynności rozrodcze, płodność, utrzymanie ciąży, prawidłową laktację. Mając problemy z produkcją hormonów tarczycy, musimy mieć świadomość, że szwankować może cały układ hormonalny organizmu – hormony płciowe, nadnerczowe czy związane z gospodarką węglowodanową – glikogen, insulina.
- Sprawnie pracujący układ odpornościowy, a więc unikanie wszelkich infekcji i każdej choroby związanej z jego nieodpowiednim funkcjonowaniem.
- Sprawnie pracujący przewód pokarmowy, hormony tarczycy warunkują np. prawidłową perystaltykę.
Konwersja
Wolne hormony tarczycy są aktywne metabolicznie i to one przyłączają się do danego receptora i odpowiadają za dane funkcje. To dlatego wykonując badania tarczycy, badamy wolne frakcje hormonów (Ft3 oraz Ft4), a nie T3 i T4 . Możemy mieć duże ilości T4, a bardzo małe Ft4, więc organizm nadal będzie miał problem i pojawiać się będą specyficzne objawy z tym związane.
Niezwykle istotne w kontekście zrozumienia specyfiki pracy gruczołu tarczowego jest to, że tak naprawdę tyroksyna (T4) uznawana jest za prohormon. To właśnie trójjodotyronina (T3) jest aktywnym metabolicznie hormonem, który działa poprzez receptory na komórki docelowe i wywołuje dany efekt. Inaczej mówiąc to, jaka ilość wolnego T3 jest w naszym organizmie, jest ściśle powiązane z tym, czy pojawią się objawy typowe dla niedoczynności.
Jak więc wytłumaczyć, że u jednej osoby jest więcej Ft3, u innej zaś mniej? Kluczem do zrozumienia tego jest proces konwersji hormonów tarczycy, który polega na odłączeniu jednego atomu jodu od T4, czego efektem jest powstanie T3. Tylko tyle? Tak, ale proces ten zachodzi nie tylko w tarczycy, ale również w nerkach, wątrobie (w której ma miejsce aż 60% konwersji) i jelitach. Dlatego jakiekolwiek dysfunkcje w ich działaniu będą siłą rzeczy wpływać na ilość wolnych i aktywnych metabolicznie hormonów tarczycy. Niezwykle istotne więc w kontekście zadbania o sprawną tarczycę jest również zadbanie o to, jak pracuje nasza wątroba, jelita oraz nerki.
TSH i jego wpływ na pracę tarczycy
TSH samo w sobie nie jest hormonem tarczycy. Jest hormonem przysadki, który rejestruje ilość hormonów tarczycowych. Gdy ich ilość maleje, TSH rośnie, by zastymulować tarczycę do pracy i odwrotnie, gdy ilość Ft3 i Ft4 wzrośnie, TSH się obniża.
Dlaczego posiadając TSH w normie, możemy mieć mimo wszystko niedoczynność tarczycy?
TSH do tej pory jest podstawowym parametrem oceniającym pracę tego narządu. Jednak w tym aspekcie jest kilka problemów. Po pierwsze normy laboratoryjne dla tego parametru mają bardzo szeroki zakres i wydawać by się mogło, że TSH o wartości np. 4 uIU/ml jest wartością prawidłową. Tak nie jest, zakresem funkcjonalnym i fizjologicznym, zwłaszcza dla młodej osoby, jest TSH mieszczące się w przedziale 1-2 uIU/ml. Wyższe wyniki zawsze powinny być powodem dla poszerzenia diagnostyki. Zwłaszcza jeśli towarzyszą im typowe objawy dla niedoczynności i wyeliminowano czynniki dodatkowe, które mogły bez związku z pracą tarczycy podwyższyć poziom TSH. Więcej na ten temat pisałam TUTAJ.
Po drugie posiadając TSH w normie, ale mając objawy niedoczynności, nie wyklucza to chorób tarczycy. Mamy typy niedoczynności, w których TSH nie rośnie, czasem nawet w przebiegu Hashimoto, zwłaszcza na początkowych stadiach, TSH potrafi być w normie, lub niskie. Musimy pamiętać, że wykładnikiem pracy tarczycy nie jest tak naprawdę poziom TSH. Tym wykładnikiem są poziomy hormonów produkowanych przez tarczycę, to, czy nasz organizm sprawnie przeprowadza proces konwersji, jaki mamy poziom FT3, który wykazuje największy wpływ na pracę komórek i samopoczucie.
Także jeśli masz TSH w normie, ale szereg objawów typowych dla niedoczynności, poszerz diagnostykę (pisałam o badaniach TUTAJ) i dokładnie je przeanalizuj z osobą wykwalifikowaną do tego.
Niedoczynność tarczycy w badaniach laboratoryjnych.
Niedoczynność nie jest zaburzeniem jednolitym, w jej obrębie wyróżniono kilka typów:
— Niedoczynność subkliniczną. Stanowi najłagodniejszą w przebiegu jej formę i wiąże się ze wzrostem poziomu TSH, przy jednoczesnych wynikach wolnych hormonów tarczycy: FT3 oraz FT4 mieszczących się w normach. Przypominam, że TSH powyżej 2 uIU/ml, zwłaszcza u młodych osób, powinno być już sygnałem alarmującym. Poza podniesionym wynikiem TSH przy subklinicznej niedoczynności tarczycy obserwujemy prawidłowe wyniki poziomów wolnych hormonów: FT3 oraz FT4. Dlatego kluczem postawienia diagnozy przy jednoczesnej analizie parametrów laboratoryjnych jest dogłębna obserwacja specyficznych dla niedoczynności objawów, z którymi zmagać się musi pacjent. Z początku rozwoju tego typu niedoczynności objawy są bardzo delikatne i trudne do zauważenia, zatem istnieje bardzo duże ryzyko błędnego zaklasyfikowania stanu chorobowego pacjenta. Pamiętaj, że często przy subklinicznej niedoczynności tarczycy pojawiają się objawy takie jak zmęczenie, senność, apatia, nietolerancja zimna, spadki nastroju czy problemy ze snem. Należy mieć świadomość, że taki stan nie jest normalny i warto wykonać podstawowy panel tarczycowy, aby sprawdzić i wykluczyć problemy związane z gruczołem na wczesnym etapie choroby. Nie należy bagatelizować ani wyników specyficznych dla tego typu niedoczynności, jak również objawów. Często brak podjęcia działań wiąże się z rozwojem dużo poważniejszego stanu – pierwotnej niedoczynności tarczycy, co ma potwierdzenie w danych statystycznych.
— Niedoczynność pierwotną. Z tym najczęściej występującym rodzajem niedoczynności tarczycy, mamy do czynienia, kiedy wynik TSH rośnie powyżej norm (według norm laboratoryjnych powyżej 4, natomiast według norm funkcjonalnych powyżej 2 uiU/ml), natomiast wyniki wolnych hormonów: FT3 oraz FT4 znajdują się w dolnych granicach normy lub poniżej normy. Ten typ niedoczynności tarczycy ma swoje źródło w uszkodzeniu gruczołu, do którego prowadzić mogą między innymi: nadmiar lub niedobór jodu, choroby autoimmunologiczne – zapalenie tarczycy Hashimoto, źle dobrana, zbyt wysoka dawka tyreostatyków, czyli leków przypisywanych przy nadczynności tarczycy mających na celu spowolnienie jej pracy, napromieniowanie tarczycy czy leczenie radioaktywnym jodem. Objawy dotyczące tego typu niedoczynności tarczycy są już dużo bardziej specyficzne niż w przypadku subklinicznej niedoczynności. Pacjenci często raportują silne uczucie zmęczenia i osłabienia, obrzęki, wypadające włosy i problemy skórne, często trądzik, gwałtowny przyrost masy ciała oraz problemy z przewodem pokarmowym – dysfunkcje żołądka, zaburzenia trawienia, silne zaparcia związane ze zwolnieniem perystaltyki jelit.
— Niedoczynność wtórną. Ten typ niedoczynności jest najbardziej odmienny od pozostałych. Obniżone będą wszystkie parametry niezbędne do diagnozy problemów tarczycowych – TSH oraz wolne hormony: FT3 i FT4. Wtórna niedoczynność tarczycy wiąże się zazwyczaj z guzem w obrębie przysadki mózgowej wydzielającej TSH. Bardzo rzadko mamy do czynienia z tym typem niedoczynności gruczołu tarczowego. Jednak warto wiedzieć, że gdy objawy są podobne do tych w pierwotnej niedoczynności, a wyniki badań laboratoryjnych temu przeczą, możemy mieć do czynienia z wtórną niedoczynnością i z całym mnóstwem konsekwencji nieleczenia tego typu niedoczynności.
— Niedoczynność trzeciorzędowa. Pacjenci zmagający się z tym typem niedoczynności zazwyczaj są świadomi istnienia choroby, ponieważ wiąże się ona ze zdiagnozowanymi guzami w okolicach podwzgórza czy problemami z przysadką mózgową. Jest to najcięższy rodzaj niedoczynności gruczołu tarczowego. Charakteryzuje się niedostateczną produkcją tyreoliberyny (TRH) – hormonu podwzgórza uwalniającego TSH z przysadki mózgowej. W wynikach laboratoryjnych pacjentów z tym typem niedoczynności obserwuje się obniżony lub prawidłowy poziom TSH, ale wolne hormony tarczycy: FT3 oraz FT4 pozostają obniżone.
Jak widzisz, niedoczynność tarczycy nie jest jednolitym zaburzeniem. Każda niedoczynność może wyglądać inaczej, mieć inne przyczyny i co ważne- TSH nie zawsze w niedoczynności będzie podwyższone. Jeśli planujesz diagnostykę, bo doskwierają Ci objawy, które mogą wynikać z problemów z tarczycą, wykonaj pełen pakiet badań, by mieć pełen obraz i podstawy do pełnej analizy (lista badań TUTAJ).
Bibliografia:
1. Canaris GJ., Manowitz NR., Mayor G., Ridgway EC., The Colorodo Thyroid Disease Prevalence Study. Arch Intern Med. 2000 Feb 28;(160)4: 526:34.
2. Gardner D. G., Shoback D., Endokrynologia ogólna i kliniczna Greenspana, Lublin 2011.
3. Mcdermott M.T., Ridgway C., Subclinical hypothyroidism is mild thyroid failure and should be treated, J Clin Endocrinol Met 86. (10): 4585-4590.
4. Mojs E., Kuryłło.M., Wpływ niedoczynności tarczycy na procesy poznawcze ze szczególnym uwzględnieniem uwagi i pamięci, Neuropsychiatra i Neuropsychologia 2022;17;3-4;194-200.